Íslandsspil

Staðreyndir: Spilakassar á Íslandi

Á Íslandi reka tvö fyrirtæki spilakassa, Íslandsspil og Happdrætti Háskóla Íslands (HHÍ). Hagnaður Íslandsspila rennur til mannúðar- og hjálparstarfs eigenda; Rauða krossins á Íslandi og Slysavarnafélagsins Landsbjargar. Hagnaður HHÍ fer í viðhald og nýbyggingar Háskóla Íslands.

Spilakassar Íslandsspila eru alls 347 á 47 stöðum um allt land. Hámarksvinningar eru 20 þúsund krónur í söluturnum og 100-300 þúsund á vínveitingastöðum. Happdrætti Háskóla Íslands rekur Gullnámuna og Gullregn í 27 spilasölum um allt land með  tæplega 500 spilakössum. Rýmri heimildir samkvæmt  lögum og reglugerðum gera HHÍ kleift að samtengja spilakassa milli spilastaða og bjóða upp á margra milljóna króna söfnunarpotta. Samkvæmt heimasíðu Happdrættisins getur hæsti vinningur numið allt að 17 milljónum króna.

Árið 2018 var markaðshlutdeild spilakassa Happdrættis Háskóla Íslands 64% og hlutdeild Íslandsspila 36%. Þá höfðu tekjur á þessum markaði aukist um 21% frá 2015 og rann sú tekjuaukning til Háskóla Íslands. Árið 2018 voru tekjur Íslandsspila 1.337 mkr. og tekjur af spilakössum HHÍ 2.384 mkr.

Helsta ástæða fyrir sterkari stöðu HHÍ er sú að fyrirtækin lúta ólíkum lögum og reglugerðum. Samkeppnin er þar af leiðandi ójöfn, sem kristallast í því að ríkið, eigandi HHÍ, hefur veitt ríkisfyrirtækinu rýmri lagalegrar heimildar sem leiðir til ójafnari samkeppni við eigendur Íslandsspila. Það má einnig spyrja sig hvort samkeppni sé, í þessu tilviki, góð fyrir neytandann, að teknu tilliti til eðli starfseminnar.

Í skýrslu sem Kristófer Már Kristinsson vann fyrir þáverandi Innanríkisráðherra, Ögmund Jónasson, árið 2013 (bls 12) er fjallað um aðstöðumun Íslandsspila og HHÍ:

„Um spilakassa eru í gildi tvær reglugerðir sem mismuna þeim fyrirtækjum sem reka spilakassa. Mikilvægt er að tryggja samræmdar reglur um þá sem vinna á þessum markaði. Það þjónar sennilega markmiðum ábyrgrar spilunar að færa reglugerðirnar nær því sem gildir um Íslandsspil. Reglugerðin um happdrættisvélar HHÍ er frávik frá öllu því sem tíðkast nánast hvar sem er á byggðu bóli. Vísbendingar eru um að þeir sem hafa ánetjast spilakössum alvarlega séu líklegir til að spila í kössum þar sem vogunin er mikil og vinningsvonin há.“

Spilavandi – ætti að banna spilakassa?

Því hefur verið haldið fram að lausnin á spilavanda einstaklinga sé að banna spilakassa. Freistingarnar hverfa þó ekki, og þá síst hjá þeim er glíma við spilavanda, enda er fíkn flókin og margar breytur og þættir sem hafa áhrif. Spilakassar eru vinsælustu peningaspilin á erlendum netsíðum, sem segir allt sem segja þarf. Helsti árangur þess að banna spilakassa væri að flytja tekjurnar úr landi því erlend netspilun, íþróttaveðmál og getraunir eru ekki á förum. Stóra spurningin er hvort Íslendingar vilji hafa tökin á þessari starfsemi og stuðla að úrbótum fyrir fólk í spilavanda, eða missa hana alveg til útlanda og geta þá lítið sem ekkert gert til að bæði vernda fólk með spilavanda og að beina tekjum af peningaspilum til almannahagsmuna, en ekki á erlenda grundu, eins og kveðið er á um í lögum um happdrætti.

Staðreyndir: ólögleg netspilun

Peningaspilun landsmanna á erlendum vefsíðum hefur vaxið jafnt og þétt undanfarin ár. H2 Gambling Capital telur að rúmlega 150 erlendar netspilasíður séu í boði hér á landi. Vinsælustu leikir þeirra eru spilakassar og íþróttaveðmál og spiluðu Íslendingar fyrir 4,5 milljarða króna á tíu vinsælustu erlendu netspilasíðunum árið 2019. Alls 45% af allri netspiluninni fer fram í snjallsímum og spjaldtölvum.

Á sama tíma hafa tekjur af íslenskum peningaspilum farið lækkandi. Engar innlendar vefsíður með spilaleikjum og rauntíma veðmálum standa til boða hér á landi og skýrir það ásóknina í erlendar síður með slíku efni.

Staðreyndir: Norðurlöndin

Á hinum Norðurlöndunum hefur verið gripið til áhrifaríkra aðgerða með almannahagsmuni að leiðarljósi til að draga úr líkum á því að fólk missi tökin á fjármálum sínum eða lífi vegna spilavanda. Í Noregi, Svíþjóð og Finnlandi er eitt fyrirtæki starfrækt í hverju landi, sem hefur einkaleyfi (e. Monopoly)  fyrir rekstri peningaspila. Markmiðið var að bjóða upp á raunverulegan og lögmætan innlendan valkost og að ná betri stjórn á netmarkaðnum í heild sinni. Samhliða hefur innlendri netspilun verið komið á og rekstrarumhverfi peningaspila einfaldað til að lækka kostnað og fá betri yfirsýn.  

Norrænu fyrirtækin hafa tekið upp/eru í ferli við upptöku á skyldunotkun á spilakorti. Þannig að ekki er hægt að nota spilakassa eða taka þátt í öðrum innlendum peningaspilum nema hafa umrætt kort sem veitir aðgang. Spilakort gerir fólki kleift að hafa yfirsýn yfir spilaútgjöld sín, fólk getur sett „þak“ á hversu miklu skal verja til spilunar, eða hversu miklu má tapa, og einnig er hægt að loka fyrir aðganginn.

Til að spilakort virki þarf eitt kort að vera í notkun á markaðnum. 

Framtíðarsýn Íslandsspila

Samkeppni ríkir hérlendis milli rekstraraðila og enginn vafi á því að það er svigrúm til hagræðingar og breytinga á markaðnum; hvort heldur sem horft er til fjárhagslegrar afkomu rekstraraðila eða hagsmuna neytenda.

Meginmarkmið Íslandsspila er að vera ábyrgt og traust félag og eigendum sínum stöðug og trygg fjáröflunarleið, eftir sem áður. Telur stjórn Íslandsspila að framtíðarsýn þurfi að vera til þess fallin að draga úr neikvæðum afleiðingum spilunar og stuðla að heilbrigðu spilaumhverfi og ná almennri sátt um fyrirkomulagið til frambúðar.

Að framansögðu felst framtíðarsýn Íslandsspila í því að á Íslandi verði starfrækt eitt fyrirtæki (e. Monopoly) með öll innlend peningaspil. Þegar horft er til framtíðar með hliðsjón af þróun á Norðurlöndum, þá liggur sú lausn beint við; fyrirkomulag sem gæti skapað frið á markaðnum og sátt milli hagsmunaaðila s.s. stjórnvalda, samkeppnisaðila og almennings. Með einu fyrirtæki væri hægt að skapa grundvöll fyrir áreiðanlega og ábyrga spilastefnu, þar sem fullt tillit yrði tekið til hagsmuna neytenda, einstaklinga sem og samfélagsins í heild.

Slík lausn væri til þess fallin að skapa forsendur fyrir því að hægt sé að réttlæta fyrirkomulag þessara mála hér á landi andspænis lagalegum skuldbindingum Íslands samkvæmt EES samningnum. Einnig myndi lausnin tryggja aðgerðir gegn peningaþvætti.

Síðast en ekki síst yrði slík lausn til þess fallin að hámarka þann arð, sem fæst af löglegum rekstri peningaspila hér á landi og tryggja hagnýtingu í þágu góðra málefna, með ábyrgð og almannahagsmuni að leiðarljósi.